31 juli: Eerst was er niets……

Een dorp of een stad is vaak eeuwen geleden al ontstaan op een plek waar handel werd gedreven. Een nederzetting werd uitgebouwd, in de middeleeuwen werd er een kerk gebouwd en het dorp groeide uit tot stad.
Of niet; dan bleef het een dorp.

Afgelopen woensdag in het museum ‘de Proefkolonie’ in Frederiksoord ontdekten we dat dat dorp is ontstaan als proefproject.
Het project heette ‘de Kolonie van Weldadigheid’ en het was bedoeld om het arme deel van Nederland te ‘verheffen tot een beter leven’; een idee van Johannes van den Bosch.

Twee koloniehuisjes.

In het museum maak je een tijdreis en krijg je een goed beeld van het begin, het verloop en het einde van deze Proefkolonie.
In de eerste zaal maakten we kennis met een aantal arme gezinnen die wonen in een stad  en hoorden hoe het er destijds in de grote steden aan toe ging.
Daarna reisden we in een volgende zaal met de gezinnen mee naar het verre Drenthe.
Je zag dat op de plek waar nu Frederiksoord ligt rond 1800 alleen bos en heide was. Daar werden 140 koloniehuisjes neergezet waar gezinnen, die in de steden bittere armoede leden, hun intrek in namen. Toen moest het nog een dorp worden.
Van de problemen die dat opleverde krijg je een goed beeld. Het verhaal wordt verteld aan de hand van een paar met naam en toenaam genoemde gezinnen en je hoort hoe het hen verging.
Hoe moeilijk het was.
Dat het werken op het land voor paupers uit de stad veel te zwaar was.
Dat ziekte de gezinnen soms parten speelde.
Dat niet iedereen zich aan de regels hield; het meubilair bijvoorbeeld dat door de stichting ter beschikking van de gezinnen was gesteld werd soms zonder scrupules verkocht.
Ook werd het beddengoed bij sommige gezinnen niet gebruikt waar het voor bedoeld was: men maakte er kleding van of verkocht het op de markt.
Verder hadden de bewoners van de koloniehuisjes last van het bevoogdende karakter van de proefkolonie.
Er was een systeem van beloning en straffen: als je heel goed je best deed kon je een medailles verdienen, was je ongehoorzaam dan kreeg je straf.
In zaal 3 konden we kennis nemen van alle mogelijke onderdelen van en informatie over het onderwijs, het dagelijkse leven, de huisnijverheid en nog veel meer.

Met een hoofd vol kennis over Frederiksoord stapten we weer naar buiten; dan kijk je met heel andere ogen naar het dorpje.
Ik bleef nog wel even kauwen op het idee: in de middle of nowhere werd een dorpje uit de grond gestampt.  Wat een onderneming moet dat 200 jaar geleden geweest zijn!

Verder wil ik nog benadrukken dat het idee van Johannes van den Bosch in de basis goed was. De negatieve bijklank van ‘de klonie’ (waar Bea het over had in haar gastblog) is misschien begrijpelijk, maar wel jammer.
70% van de armen heeft zich weten te ‘verheffen’ uit de uitzichtloze situatie, maar daar hoor je eigenlijk nooit iets over.
Wel over de bedelaars, de mislukkingen en het te strenge regime.

Maar oordelen over de proefkolonie in het begin van de 21e eeuw is op z’n minst discutabel.
Johannes (afbeelding: Wikipedia) deed in ieder geval iets.