Vrijdag in het marinemuseum viel mijn oog op het woord valreep; dat ken ik alleen maar van ons spreekwoord ‘op de valreep binnenkomen’.
Het museum leerde mij dat een valreep een soort laddertje van touw was, waarmee men aan boord klom van een groot schip. Reep is in dit spreekwoord dus eigenlijk touw.
Een schip dat op de valreep stond, stond op het punt te vertrekken.
Op die manier kreeg op de valreep de betekenis ‘op het laatste moment’.
In onze taal zijn heel veel uitdrukkingen en gezegdes afkomstig uit de scheepvaart.
Soms is dat heel duidelijk, bijvoorbeeld bij:
– iets voor de boeg hebben
– het loopt de spuigaten uit
– de beste stuurlui staan aan wal
– de boot afhouden.
Soms is een woord zo ingeburgerd in onze taal, dat je de herkomst daarvan niet meer weet.
Als je werkeloos bent en je suf solliciteert kun je niet aan de bak komen. Dat betekent dat je niet het werk krijgt waar je gezien je opleiding en ervaring wel recht op zou hebben.
Die ‘bak’ was de naam van een houten balie of kuip, waar zes tot acht mensen op een schip samen uit aten. Wie niet aan de bak kwam, kreeg zijn portie eten niet opgeschept.
Als iemand zich heel zwaar heeft opgemaakt, dan heeft men zich opgedirkt.
Op zeeschepen was de dirk een soort touw, dat van de top van de mast naar het eind van de giek liep. Als een schip feestelijk werd versierd, dan bevestigde men kleine vlaggetjes aan de dirk. Dan was het schip dus opgedirkt.
Een wildebras betekent in het Nederlands een wilde jongen of een wild meisje.
Op een schip is een bras een lopend touwwerk om de ra naar de wind te zetten. Een wildebras is letterlijk een los touw dat aan de ra hangt en door de wind wild heen en weer wordt gezwiept.
En dan het oer-Nederlandse ruimschoots.
Het betekent: meer dan voldoende.
In de scheepvaart betekent ruimschoots ‘met lange uitgevierde schoot, waarbij het touw waarmee het zeil sterker of minder sterk aangehaald kan worden.
Dit blog ontstond toen ik het woord ‘valreep’ opzocht en terecht kwam op een pagina vol spreekwoorden en gezegden die afkomstig zijn uit de scheepvaart.
Zo gaat het vaak; ik zoek iets en vind iets anders wat ik ook interessant vind.
Mensen vragen mij wel eens waar ik de inspiratie vandaan haal voor een dagelijks blog.
Lagere School 1970
Mijn antwoord: een brede interesse en flinke dosis nieuwsgierigheid maakt dat er iedere dag wel iets om me over te verwonderen.
In neef Cor herken ik de puber in mezelf.
Hoe zat dat dan?
Waarom is dat?
Ergens las ik ooit de quote: Als je vriendschap sluit met het kind in jezelf krijg je toegang tot kinderlijke kwaliteiten zoals enthousiasme en speelsheid, veerkracht en creativiteit.
De Ada Vrieswijk uit de jaren ’60 en ’70 herken je niet altijd meer, maar ze is er nog wel!
“Pappe? Waorum……”
Wim Bouter
Zoek ook de dubbele betekenis van “allemanseind” eens op. Nutteloze informatie, wel leuk.
Ada
Zondagavond laat las ik de reactie van Wim, Gerard en ik hadden er nog even dikke lol om. Dit is de uitleg bij allemansend.
Met een allemanseind of allemansend wordt vaak hetzelfde bedoeld als een belletouw. Een allemanseind heeft alleen geen kroon, maar is een eenvoudig stuk touw met een lus en een ‘staart’, waarbij het volgende verhaal de ronde doet.
Een allemanseind zou stammen uit de vroegere zeilperiode, waar officieren in de uitbouw op het achterdek voor hun behoefte een echte secreet (poepdoos) hadden, maar het gewone volk niet. Het gewone volk moest het op het galjoen over de muur (reling) doen, daarbij werden ze regelmatig overspoeld door zeegang. Gebruik van wc-papier bestond niet, dus nam men een puts water en een kloen (dot schiemansgaren) om het achterwerk schoon te vegen. Wanneer dit niet voor handen was werd het allemanseind gebruikt. Dat is dus een dik stuk touw met uitgeplozen uiteinde dat overboord hing. Na gebruik werd het teruggeworpen en door het boegwater schoongespoeld.