Categorie: Streektaol Pagina 1 van 16

In mei 2024 zat der een groep PKN-gemienteleden  um de taovel in oonze woonkeuken voor de deur mij georganiseerde activiteit ‘Een uurtie Drents’. Iederiene haar € 5,-  betaold veur het goeie doel, namelijk het wark van Father Petru in het dorp Ulmu in Moldavië. Biezunder was dat der naost de Roners ok een gast uut Hieken bij was, Matta, die met heur zuster metkommen was.
“Dat kunt wij in Hieken ok wel ies doen” haar Matta zegt tegen veurzitter van de vrouwenvereniging daor. En laot dat nou mien schoonzus Hennie weden!
Tiedens een verjaordag legden wij de agenda’s naost mekaar: woensdagmiddag 19 november kom ik met ‘Een uurtie Drents’ naor Hieken.

Een liedtie, een verhaoltie en een beetie geschiedenis: op zu’n middag bin ik in mien element. Maor ik was niet allent an ’t woord: de deelnemers an dizze middag beantwoordden een vraoge en mussen zölfs nog an ’t wark. De vraog was: waor ko’j vot en wat preut ie vroeger met joen olders? En met wie praot ie nou nog in joen eigen streektaol?
In Hieken wordt (in tegenstelling tot Roden) nog overwegend plat praot.  De miesten kwamen dan ok uut Drenthe (Hollandscheveld, Hieken, Gouwenbrugge) maor iene kwam oorspronkelijk uut Staphorst en iene uut Grunnen, maor daor praot ze natuurlijk ok een vorm van het Nedersaksisch en dat kan prima naost mekaar. A’j mekaar maor begriept…!
Ien deelnemer preut zölf vloeiend Hiekers, maor heur va was een Fries en heur moe kwam uut Noord Holland!

Verder legde ik  ze een aantal spreekwoorden veur en vreug of ze wussen wat die betiekenden.
Weet ie ’t?
‘Ik bin an de latten’
‘Hij hef de klompen an de kaante zet’
Ok nuumde ik tien typisch Drentse woorden op, zoals bijveurbeeld ‘gaorenklopper’ en ‘rikkepaol ‘* en vreug de deelnemers of ze wussen wat die woorden betiekenden.

Wij zungen met mekaar nog ‘Hier kom ik weg’ van Daniël Lohues en ik las het verhaal over mien avonturen in het Martiniziekenhuus met Willem, Guus en Piet  Nargens beter as thuus , dat ok al ies op dizze website publiceerd is. De middag sleut ik of met een verhaol dat al ies in de ‘Zinnig’ staon hef over mien liefde veur de Catharinakerk die op de Brink in Roden stiet: ‘Bij oons op de Brink‘.

Dizze activiteit heb ik destieds in Roden anbeuden, omdat de streektaol mij nao an het hart lig en ok gistermiddag was weer een mooie gelegenheid um het Drents  positief under de aandacht te brengen. Met mien enthousiasme veur oonze stokolde taol hoop ik dat ik de meinsen der van heb kunnen overtuugen hoe belangriek het is um in het Nedersaksisch met mekaar te blieven praoten.

* Spreekwoord 1: dan bi’j failliet. .
Spreekwoord 2: hij is overleden.
Een gaorenklopper  is een sufferd/onbenullig persoon en een rikkepaol is een paoltie met prikkeldraod um een weiland te umheinen.
Hierbij nog een een link naor de website van RTV Drenthe, daor vin ie een artikel over de herkomst van het woord gaorenklopper; dat was in 2021 ‘het Drentse woord van het jaor’.

Op het blog over zundag 2 november waorin ik de term ‘Allerheiligen’ gebruukte kreeg ik een reactie van Willem, die ik niet geliek publiceerde, maor eem ‘achteruut’ legde.
Willem kreeg een mail met een bedankie veur zien verhaol en ik legde uut dat zien reactie niet bij de Reacties in de kantlijn stun, maar dat ik over dat underwarp graag een apart blog wol schrieven. Vandage dus. Dit is wat Willem mij toestuurde:

As geboren en getogen Midden-Drent, stiet 1 november veur mij veur ‘appelrillen’.  Of dat appelrillen ienig verband holdt met Allerheiligen – ‘Allerhilligen’ op zien Drents’ -, weet ik niet. Verder dan wat klankverwantschap kom ik niet. Maor 1 november, appelrillen, was in ieder geval de dag dat al het fruit dat nog aan de boom hung vogelvrij was voor de schooljeugd. Ondanks dat meer dan de helft van de fruitbomen van Bruntinge in oonze eigen hof stun, deuden wij der volop an met. Oonze overbuurman  haar maor twee appelbomen bij zien boerderij staon, maor an iene daorvan kwamen hiele grote appels; van het formaat hooguut 2 in een kilo en die appels waren slim gewild.

En tot ongenoegen van mien opa was de walneutenboom in oonze hof altied het doelwit van kwaojongens um de leste neuten der uut te kriegen. Dat gebeurde deur met stokken te gooien.  Daoran haar mien opa een ‘glunige’ hekel. In de bome klummen en schudden (rillen) an de takken mug van hum allemaole, maor ‘dat gesmiet met bongels’ veroorzaakte volgens hum teveul schade an de kruun.  Allemaol dierbare jeugdherinnerings.

Tot zover het verhaol van Willem. Hij stelde an ’t ende van de reactie nog een vraoge: ‘Deuden jullie op de Smilde ok an ‘appelrillen’? Of was dat een typisch Midden-Drents gebruuk?’
Gerard en ik weet dat niet: bij oons is het begrip ‘appelrillen’ niet bekend. Misschien bent der nog lezers die hier ervaorings met hebt?

Op de website ‘het oerdorp Orvelte’ vun ik dit stukkie informatie:

Het oude gebruik zegt dat alle fruit dat op 1 november nog in de bomen hangt, vrijelijk mag worden geplukt. Appelrillen noemen ze dat hier. Er zijn altijd boeren die door drukte niet aan de appeloogst zijn toegekomen en de jongelui maar al te graag uit de bomen jagen. Het deert de jongens niet. Het appelrillen wordt er alleen maar spannender van…

Hierbij een link naor die website, ku’j ’t hiele verhaol eem lezen.
Een ander ding wat mij opveul in Willems verhaol was het woord hof. Daormet weu de boomgaard bedoeld die bij de boerderij heurde.
Het huus waoras wij nou in woont hiette toen wij het kochten in 1989 ‘ ’t Olle hof’. In 1959 verkochten Mans en Lammie Keun heur boerderij en een groot diel van heur laand an de gemiente en op het stukkie dat ze zelf heulden bouwden ze in 1960 heur huus. Ze nuumden het ‘ ’t Olle hof’, omdat het stun op de grond waoras vrogger heur boomgaard was, heur ‘hof’.
Dat naambordtie hef tot 2011 op de veurgevel van oons huis zeten.

Dank Willem; mooi verhaol!

In ‘De Krant’ van dizze weke was in de rubriek ‘Moi Noordenveld’ een column van mij opnummen.
Veur de publicatie mus ik daor oonze dochter Frea toestemming veur vraogen, want het verhaoltie giet over heur.
Het gebeurde in 1991 toen wij met oons gezinnegie en mien va en moe in een huusie in Denekamp zaten.

De titel van het stukkie was: ‘Een woordtie over de grens.’
A’j een woordtie over de grens praot, dan ku’j joe in ’t buutenlaand verstaonbaor maken.
Duuts was bij oons thuus een taol die wij al vrog leerden, want mien va en moe keken veul naor de Duutse tillevisie: Der Goldene Schuss van Lou van Burg/Vico Toriani, shows van Peter Frankenfeld en Dieter Thomas Heck en netuurlijk Derrick en Tatort. Verder gungen wij as gezin altied hen Duutssprekende laanden op vekaansie.
Zo leerden mien breur en ik speulenderwies de taol en toen ik hen de MAVO gung was Duuts mien favoriete vak: dat kön ik goed!

Bij oonze kinder gung dat aans: die raakten eerder vertrouwd met het Engels, in oons eigen gezin was Duuts eigenlijk nooit an de orde.
Toen oonze oldste vier jaor was huurden wij met oonze dochters een huussie in Twente veur een körte vekaansie en wij vreugen mien va en moe ok met.
Wij zaten zo dicht bij de Duutse grens, dat wij der lopend hen können.
Midden in het bos was een markering anbracht waor de grens met Duutslaand leup in de vorm van een leeg hekkie.
“As wij nou over dat hekkie stapt, dan bint wij in Duutsland”  zee mien va tegen de kleuter. Hij stapte over dat hekkie en zee: “Jetzt bin ich in Deutschland und ich rede Deutsch”.
Ok ik stapte over het hekkie en zee wat in de trant van: “Ja, ich glaube, ich spreche jetzt auch Deutsch. Komm, wir laden Frea ein auch hier zu kommen”

Mien va  stapte weer trugge over het hekkie en zee: “Kom, wij gaot eem in Duutsland staon. Ku’j ok Duuts praotn”. Hij tilde heur over het hekkie en zette heur op de grond.
Doodstille bleef ze staon.
Ze keek van mien va naor mij; wij praotten undertussen nog aal Duuts.
Zij heul heur lippies stief op mekaar.
En dat was gek, want ze kletste oons normaal gespreuken de oren van de kop.
Wij stapten weer met heur over het hekkie en zeden: “Nou bint we weer in Nederland’.
“Ik ging niks zeggen!” zee oons kuuken under de indruk. “Want anders ging ik ook Duuts praten!”

Ze is nou 38. Ze is taolkundige, is trouwd met een Engelsman en prat vloeiend Engels en Spaans. En jammer genog gien Drents.
“Duuts’ hef ze op schoele leerd en ze redt zöch der met.
Het veurval an de Duutse grens wordt nog vake met een glimlach anhaald.
Want stel je nou veur, dat a’j over de grens stapt……..

In de Zinnig van augustus

Het thema veur de Zinnig van de maond augustus was ‘Zwart/wit’.
Eem dacht ik an een verhaol over salmiak, da’k dat vrogger as kiend zo lekker vun, maor mien inzending gung over hiel wat aans. Lees maor ies:

Inclusief?

As ik foto’s truggekiek uut mien kindertied, dan bint die bijna altied zwart-wit: kleurenfoto’s waren der al wel, moar bij oons thuus kwamen de kleuren der pas bij in de jaoren ’70.
Ok de tillevisieprogramma’s waor wij destieds naor keken kwamen tot oons in griestinten, zoas bijveurbeeld Pipo de Clown en Mamaloe.
Een serie die in mien brein grift stiet.
Netuurlijk weur het op een gegeven moment te kienderachtig, maor wat heb ik geneuten van die serie. Het grappigste vun ik de euliedomme boeven ‘Snuf en Snuitje’. Die ene stötterde een beetje en alhoewel ik dat as kiend ok deu kun ik daor bij de acteur Rudi Falkenhagen (die Snuf speulde) ontzettend um lachen. “M-m-mooie p-parels, f-f-fijne p-p-parels!”

Veurig jaor stun der in interview in de kraante met Marijke Bakker, de vrouw die van 1966 tot 1979  Mamaloe speulde in de serie Pipo de Clown.
Marijke beschreef in het interview de achterliggende gedachte bij de serie Pipo de Clown.
Volgens heur was dat:  (ik citeer): een ijzersterke serie dankzij de universele figuren die een prachtige weerspiegeling geven van de maatschappij. Pipo is onconventioneel. Hij staat voor liefde en licht en voor vrijheid en natuur.  Mamaloe is de vrouw die hem met beide benen op de grond houdt.
De circusdirecteur heet Dikke Deur: een verbastering van het woord ‘directeur’; een man met een groot ego die eigenlijk vooral onmacht uitstraalt. De indiaan Klukkluk is het kind in ons en de boeven Snuf en Snuitje zijn de rommelaars in onze maatschappij. Schrijver Meuldijk slaagde er steeds weer in om mooie, afgeronde verhaaltjes te maken met een kop, een staart en een body.’
Tot zover Marijke.

Dag vogels……. (afbeelding: Wikipedia)

As kiend he’j hielemaol gien notie van een achterliggende gedachte bij zu’n serie. En toen ik kiend was dacht der ok nog gieniene nao over een karikaturale indiaan; zu’n figuur in een jeugdserie zol nou hielemaol niet meer kunnen.
Net as Hiawatha die ok al niet meer in de Donald Duck stiet.
Stereotypering is niet meer van dizze tied. Zwart/wit denken hef plek maakt veur een meer kleurrieke benaodering van de mensen in oonze maatschappij; inclusiviteit is de boodschap.
Dat vin ik een groot goed en dat moe’we koesteren.
Wij ziet nou in Amerika wat der gebeurt a’j de inclusiviteit uut het oge verliest. En dat giet veul verder as een indiaantie uut de Rondbuken-stam dat niet meer in de Donald Duck stiet.
Pipo sprak oons an ’t einde van elke oflevering toe:
“Dag vogels, dag bloemen, dag kinderen…..welterusten!”
Wij hebt het zwart/wit tiedpark al wied achter oons laoten en wij moet oons niet in slaop sussen laoten: iederiene heurt der bij.

Vandage pronk ik met de veren van ’n aander.
Dinsdagmiddag veul ‘De Krant’ op de deurmat en in de rubriek ‘Moi Noordenveld’ stun een column van de hand van mien collega streektaol-schriever Tea Nijnuis.

Ze schreef over de toestand in de wereld: over de oorlogen in Oekraïne en Gaza, de onveurspelbaorheid van wereldleiders Trump en Poetin en de politieke toestand in oons laand. Ze constateert dat wij as inwoners van Noordenveld daor niet zo veul an kunt doen, maor dat wij in oonze eigen umgeving toch een lichtend veurbeeld wezen kunt.
Daorbij schreef ze dizze hartverwarmende tekst:

Wees ies leif

een leive lach
een beetie ontzag
een mooie kaort
een vrundelijk woord
het döt oons zo goud
verzaomel wat moud
en deil een pluumpie oet
of gewoon een groet
even een doem omhoog
een klaaine knipoog
een aarm om je tou
hou is het nou met jou
een simpel gebaor
het is toch zo waor
’t binnen de klaaine dingen
die je dag doun zingen.

Tea schref in heur eigen streektaol, ze woont in Peize en bezigt het Westerkwartiers dat hier in de umgeving praot wordt.
Dat is misschien wel wat aans as de taol waarin ik schrief maor volgens mij ok wel goed te begriepen a’j het Westerkwartiers niet machtig bint.
Tea hef een eigen pagina op de website van ‘Het huus van de taol’, hierbij een link.

Dizze tekst van Tea understreept wat mij betreft wat wij op zundag nou en dan in een preek heurt en wat wij ofgelopen zundag 3 augustus bij ’t eten lazen uut de Bijbelse dagkalender.

Het is in ’t geven da j’ ontvangt
in het liefheffen da j’ bemind wordt 
en in het loslaoten dat je bindt.
(vertaalde tekst van Augustinus van Hippo, 5e eeuw)

De ruumte van joen hart bepaolt de vrijheid van joen leven
De ruumte van joen hart bepaolt de warmte van je huus
Zolang je hart maor vol is he’j wat te geven
an de man en an de vrouw in je wark en bij je thuus.
(vertaalde tekst van Paul van Vliet, 21e eeuw)

Geleuf, hoop en liefde kent een wonderlieke economie: a’j dat deelt wordt het meer.

Dus: wees ies leif!

* Aandermans veren: het ienige wat ik der an daon heb is het umzetten naor een blog en de Nederlaandse teksten uit oons dagboekie vertaolen naor mien streektaol

Het thema van de Zinnig (een Drentstaolig tiedschrift) die half juni in de brievenbusse zat was ‘Op reis’.
Dizze keer is het verhaol dat ik instuurd haar uutkeuzen veur publicaotie; daor was ik wies met!
As underwarp haar ik het geheugenspellegie ‘Ik gao op reis en nim met…’.

Mooi spellegie, ie kent het vast.
Wij speulden het met de kinder in de auto, met name as wij zölf op reis waren. 
“Zijn we dral?”
“Duurt het nog lang?” Ie kent het wel.
Dan deuden wij met mekaar dit geheugen-woordspellegie: tandebössel, walkman, Donald Duckies, wat nim ie al niet met op reis.
Dan vleug de tied veurbij en waren we soms maor zo op de plek van bestemming.
En ie nimt wat met a’j op reis gaot!
Hoe vaak heb ik al niet een koffer weer uitpakt nao een vekaansie en verzucht: “Waorum heb ik dit allemaole metnummen? Dit he’k ja hielemaole niet bruukt..”
Hiele liesten vink ik of veurdat wij votgaot en dan nog vergeet ik soms wat. 

Wat ik nooit vergeet is mien heufd vol met gedachten, dat he’j naomelijk altied vanzölf al bij je. En met dat brein nim ik ok altied een stuk van mien leven thuus met op reis.
Toen mien moe nog leefde en geleidelijk an meer zörg neudig haar maakten Gerard en ik een verre reis naor femilie in Canada.
Ik weet nog dat ik toen op een rotsblok zat midden in een rivier en dat ik dacht: “Nou kan mien moe mij niet bellen…”
Ze belde mien breur, want ik was der niet. 
Maor ze was in mien heufd wel met mij op reis. 

As ik op vekaansie gao in een tied dat het hectisch is op het wark, he’k dat ok zo nou en dan in de kop.
“Hoe zul ’t nou met de wichter weden? Zult ze zich een beetie redden? En wat nou as der iene ziek wordt…..”
Helpt niks, weet ik ok wel en mien collega’s hebt der niks an, maor ok mien collega’s bint soms in gedachten met mij op reis. 

Fiets ik langs de Donau in Oostenriek en kom ik in Grein, dan bedenk ik dat ik daor vrogger met mien va en moe ok al ies west bin.
En dat mien breur en ik in dat riviertie speulden.
Die bint dan ok eem as een fijne herinnering met mij op reis.

Hoe older ik word, hoe meer der met mij met op reis giet.
De kinder. “Moe’we binnenkört nog eem bellen?”
Oons huus. “He’we die achterdeure nou wel op slot daon?’
De buurvrouw. “Zul ze oonze buutenpotten wel wat extra water geven met die dreugte?”
Want ok het weer in Nederland giet deur de alom tegenwoordige wifi met mij met op reis.
Zölfs de karkdiensten vanuut de karke in Roden kunt wij metmaken as wij dat wilt. 
“Zit niet veul volk in de karke; veul luu bint op vekaansie zeker…” 😉

Ik gao op reis en ik nim met: mijzölf en mien heufd vol gedachten. 
Hoe a’j ok je best doet, ie komt nooit hielemaol lös van thuus. 
Oost, west ……

Het was al weer eem leden: vandage weer ies een blog in het Drents.
A’j in de buurt van Roden woont, dan he’j  ’t al kunnen lezen: in ‘De Krant’ van dizze weke stun een column van mien hand.

Het verhaol giet over de verschillen tussen de generaoties. Dat oonze kinder gien tillevisie hebt bijveurbeeld. En dat tussen de middag brood eten tegenwoordig ‘lunchen’ het. A’j dit blog regelmaotig leest, dan zult je sommige passages bekend veurkommen.

Bi en old.

Al praotend met oonze kinder ervaar ik nou en dan een generatiekloof. Laot ik niet overdrieven: een kloofie.
Met mekaar an de kovvie kregen wij het over tillevisiekieken.
“Ik heb geen tillevisie en ik kiek dus ok nooit tillevisie. Ja, bij jullie! Gieniene uut mien vriendenkring hef een tillvisie. Neis haalt wij van internet en wij hebt Netflix en YouTube. Waorumme zu’j wachten tot der wat op de tillevisie komp?”
Wij zit ’s aomnds um 8 uur klaor veur het journaal. Met kovvie. Hopeloos olderwets. En de omroepen zich maor drok maken um de kijkcijfers. Terwijl wij allemaole wit dat de jeugd de toekomst hef. En as  de jeugd gien tillevisie meer kek, dan kan een blind peerd nog zien hoe de toekomst van de omroepen/tillevisie/radio der uut giet zien.
Want naor de radio luustert ze ok niet meer: “Wij hebt Spotify.”

Alles haalt ze tegenwoordig van internet. Oonze jongste dochter haalt veul van Reddit.
Enthousiast zat ze  te vertellen: “Dan he’j sub-reddits waor a’j lid van kunt worden. Ik ben bij knitting (breien) en bij crochet (haoken) en a’j allebei kunt he’j ok nog bi-stitchual” (bi-stekerig,  bi-stekelig, bi–stekueel. ….) |
Bi-stitchual. Bliek ik ok te wezen.
Verboas joe niet, verwonder joe allent.

Een aander fenomeen waor ik mij over verbaos bij de jongere generaoties is het gebruuk van ofkörtings. Veural under studenten is dat mode.
“Vrijmibo: kladiladi!”
Die vrijdagmiddagborrel weet ik dan nog wel, maor ‘kladiladi’?
Blek ‘Klap die laptop dicht!’ te wezen.
Boschado is böschappen doen, een brogeroza is een broodje gerookte zalm en een bopla met biba is een borrelplank met bitterballen.

Kiekt wij eem trugge naor je jaoren ’60, dan waren der toen ook hiele hippe woorden, die nou gien meinse meer gebruukt. Toen nuumden ie dingen  ‘mieters!’ Patricia Paay zingt: ‘… ik vond je altijd reuze-sloom’ en a’j wat saai vunden, dan nuumden ie dat ‘duf’.
Ie organiseerden een ‘knalfeest’ en ie neudigden ‘fuifnummers’ uit.

Conclusie?
Ik wor old.
Dat verneem ik ok as wij op kantoor bij mekaar zit te broodeten tussen de middag. Dat het tegenwoordig ‘lunchen’.
Der komt allemaol bakkies op taofel met salades, kwarkies en wrappies.
Daor zit ik dan tussen met mien beka en mien broodtrommeltie met een broka en een bropi* .

*Beker karnemelk, broodje kaas en broodje pindakaas.

Gusteraomnd kreeg ik een appie van Bea. Ze stuurde de foto bij dit blog en schreef derbij: “Geweldig dit! Behalve jouw foto….in het echt ben jij veel leuker, dus tijd voor een andere foto, laiverd!” Vin ik eigenlijk ook wel, maor die foto is maakt deur de fotograaf van ‘de Krant’.
Misschien moet ik de volgende keer toch eem een aandere foto metsturen.

As ’t over de streektaol giet op  dizze website, dan is dat meestal met een verhaol van mijzölf, maor vandage vraog ik andacht veur mien collega-schriever in de rubriek Moi Noordenveld in ‘De Krant’.
Heur naam is Hennie Bouwman-Westerhof en ze komp uut Nörg.
Hierbij een link naor wat meer informaotie van heur op de website van ‘Het huus van de taol‘.
Zij schreef de column van dizze weke en het raakte mij.
Ze vertelt over heur depressie.
Geen populair underwarp en ok niet makkelijk liekt mij um daor over te schrieven.

Daor praot ie ok niet gauw over.
A’j mekaar tegenkomt in de supermarkt en ie vraogt: “Hoe is’t?” dan zeg men toch al gauw “Goed heur. En met je?”
Hennie vertelt dat ze een paar keer diep in de putte zeten hef “en a’j dat een keer metmaakt hebt, dan blef die putte aaid bij je in de buurt.”
Wat goed dat ze der over schref. Het is vast herkenbaar veur hiel veul mensen.
Ik heb een foto maakt van de column van Hennie en daor he’k een PDF van maakt: hierbij een link naor heur verhaol Henderkien
dan ku’j ’t ok eem lezen.
Te klein? Ie kunt de tekst vergroten: “Ctrl” vastholden en tegeliekertied op “+” drukken um te vergroten.

Daniël Lohues is ok een Drent die niet under stoelen of banken schöf dat e sums last hef van depressies; hij hef der al hiel wat vassies over schreven.
Dizze maond (Meertmaond Streektaolmaond) is zien neie single uutroepen tot ‘de schijf van NPO Radio 5’.
Hij was te gast in het ochtendprogramma van Bert Haandrikman en vertelde dat hij nao de winter eem ‘diep zat’ en dat hij toen opknapte umdat e mus lachen um een appie van een goeie vriend.
Het liedtie dat e daor bij schreef hef de toepasselijke titel ‘Licht in de duusternis‘ .
Hij gef in dat liedtie een advies: “zuuk dan wat op um te lachen, dan he’j in elk geval lacht, dat he’j in elk geval wat…’
Ok eem luustern?
Hierbij een link naor het lied.
“….dat heb ik lange mist, licht in de duusternis.”

Hennie en Daniël maakt oons bewust van het feit dat het veur sommige meinsen echt niet metvalt.
De umgeving kan daor niet altied wat an doen, maor vergeet ze niet; alle kleine beeties helpt.
Net as dat iene keersie in een pikdonkere kamer.