De waarde van de dag

Het is weer de tijd van het leukste vrijwilligerswerk: in de maanden juli en augustus is de Catharinakerk op de Brink in Roden open voor bezichtiging.
Donderdagmiddag was mijn eerste ‘dienst’ dit jaar en zaterdagmiddag gelijk al de tweede.
Je weet nooit wie er komen en wat ze verwachten.

Donderdagmiddag kwam er een een echtpaar uit Zuid-Drenthe. Zij pasten op het huis van hun dochter in Haren en fietsten elke dag een ander rondje.
Ze waren erg verbaasd: “Het  is hier net zo mooi als bij ons!”  Dat hadden ze kennelijk niet verwacht.
Er was ook een stel uit Bakkeveen. Dat wil zeggen: ze stonden op een camping in Bakkeveen, maar ze kwamen uit Lichtenvoorde.
Of wij hier ook Fries praatten. “Nee man! Je bent hier in de kop van Drenthe…!”
“O fijn, want daar in Bakkeveen versta ik niet alles wat ze zeggen.”
Dat was het moment waarop ik overstapte op mijn geliefde Drents en hij op het smeuïge Achterhoeks: Nedersaksen onder mekaar.

We hadden ook een gast die eigenlijk voor de Onlanden naar Roden was gekomen. Hij had zijn auto op de Brink gezet en die donderdag ‘op fietse’ de Onlanden verkend.

‘Hoge heren-bank’ in Roden

Hij had de zeearend gezocht maar niet gevonden. Had wel een wezeltje gezien!
Toen hij zijn fiets weer op de auto zette, zag hij toevallig dat de kerk open was en liep nog ‘even’ naar binnen; toen hij een uur later naar buiten liep waren we nog niet uitgepraat. “En hoe zat dat dan met die graven in die crypte…”
Er waren een paar kinderen die van collega-gids Jan een lesje ‘deftig doen’ kregen: deftig lopen met kleine pasjes, je hoofd mooi rechtop houden en deftig zitten in ‘de bank van de hoge heren’: de Kymmelbank.

Gesina wie……?

Toen we zaterdag om 14.00 u de grote deur van de kerk openden stond er al een echtpaar te wachten.  “Wij hebben al zo vaak voor deze kerkdeur gestaan en nu is ’t ie eindelijk open!”
Het was een echtpaar uit Amsterdam. Zij vertelden mij iets nieuws: in het koor, voor de Kymmelbank ongeveer, is enorm veel energie. Hij vertelde over ley-lijnen, over heilige plaatsen van vroeger, pendels en wichelroedes. “Hunebedden staan ook niet zomaar ergens: dat heeft alles te maken met ley-lijnen en energiestromen.” Dat moet ik als nuchtere Drent dan wel even verwerken; ik heb het echtpaar beloofd dat ik alles over dit onderwerp ging opzoeken op internet.

Als klap op de vuurpijl kwam er nog een ver familielid van Gesina Oldenhuis die haar graf en grafsteen wilde bezoeken. Weet je niet wie dat is? Lees dan nog eens dit blog.

Catharinakerk nog nooit gezien?
Benieuwd naar dit bijzondere gebouw?
Kom dan op donderdag, vrijdag* of zaterdagmiddag in augustus naar de openstelling tussen 14.00 en 16.30 uur.
Deftig zitten in de Kymmelbank.
Het graf bekijken van ’tante Gesina’.
Luisteren naar het eeuwenoude Hinszorgel.
En als je op donderdag de 14e augustus komt ben ik er ook: krijg je een pepermuntje.

* niet op vrijdag 1 en 15 augustus: dan is er ’s avonds een orgelconcert.

Vanaf 1 januari hangt er in ons toilet een ‘Onze Taal’ scheurkalender.
Iedere dag een weetje over taal met vaste dagen voor vaste onderdelen.
Op donderdag lezen we altijd iets dat valt onder het hoofdstuk ‘Etymologie’: het deel van de taalkunde dat de herkomst van woorden bestudeert.
Vandaag een aantal interessante taal-weetjes uit deze rubriek.

Schort & shirt.
De woorden schort en shirt hebben dezelfde herkomst. Het aan het Engels ontleende shirt gaat namelijk op hetzelfde Germaanse woord terug als ons schort. En ook het kledingstuk short(s) heeft er nog iets mee te maken. Hoe zit dat precies?
Het basiswoord van schort en shirt is het Protogermaanse skurtijon. Dat betekende zoiets als kort kledingstuk.
De woorden die zijn afgeleid van skurtijon hebben verschillende betekenissen die uit ‘kort kledingstuk’ zijn ontstaan.
Zo is het Engelse shirt een kort hemd, terwijl ons schort een voorbinddoek is geworden. Uit het bijvoegelijke naamwoord short is het kledingstuk short(s) voortgekomen: een korte broek.

Latijnse leenwoorden.
Bij Latijnse leenwoorden denk je al gauw aan gevallen als ratio, museum en viaduct. Dat die er nog Latijns uitzien, komt doordat ze pas relatief laat bij ons gekomen zijn.
Boter, kaas en wijn komen ook uit het Latijn, maar die zien er juist heel Nederlands uit. Hoe komt dat?
Deze woorden hebben we al in de Romeinse tijd aan het Latijn ontleend. In de afgelopen 1500 jaar zijn ze meeveranderd met onze taal. Ze ondergingen in die periode dezelfde klankveranderingen als woorden die ‘inheems’ waren.

Latijn:  caseus, butyrum en vinum
Nederlands: kaas, boter wijn

Bijzonder vind ik dan dat in onze streektaal kaas keze wordt genoemd en wijn wien.
Die klanken liggen dichter bij de oorspronkelijke, Latijnse woorden.

Grot, krocht en crypte
De woorden, grot, krocht en crypte hebben alledrie dezelfde oorsprong: het oudgriekse krypte, dat ‘verborgen plaats’ betekende. Langs heel veel verschillende wegen zijn ze bij ons gekomen.
Dit kalenderblaadje heb ik niet helemaal uitgetypt, maar ik heb er een foto van gemaakt.
Als je op de afbeelding klikt komt hij wat groter in beeld.

Ik zit soms langer op de wc dan nodig is voor wat je daar normaliter doet.
Fascinerend vind ik dit uitgepluis van taaldingen!

Gisteravond kreeg ik een app: “Wil je mij dit bedrag betalen voor Aaltjedag?”
Tuurlijk.
Onmiddellijk gedaan.

“Wat gingen we ook maar weer doen met Aaltjedag?” overlegden we van te voren.
Alie en ik waren allebei vergeten wat voor fantastisch idee wij hadden voor dit jaarlijkse uitstapje voor twee schoonzussen.
Theefabriek? Nee, dat zouden we met de schoonzusjes doen.
Er passeerden wat leuke activiteiten de revue en we kozen voor de borg Verhildersum in Leens.
De reis er naar toe is al prachtig. We reden door het zomerse Groningse land en kwamen door dorpjes als Gaarkeuken, Niezijl en natuurlijk Leens waar de oude borg staat.

….. naaidoos….

Toen we er waren was het al lunchtijd, dus in Het Schathoes, het restaurant dat bij het landgoed hoort, deden we ons tegoed aan een uitsmijter en garnalenkroketjes.
Daarna liepen we eerst om de borg heen door de werkelijk prachtige tuin; zo mooi, vooral omdat het hoogzomer is en alles uitbundig in bloei staat.
We kochten kaartjes in het oude koetshuis en gingen nog even op een bankje zitten aan de gracht.
Want we moesten op deze Aaltje-dag ook ontzettend bijpraten over van alles en nog wat dus we zaten genoeglijk te beppen onder het bladerdak van eeuwenoude bomen.

Eenmaal binnen genoten we van wat het museum ons te bieden had. De indeling en inrichting lijkt wel wat op die van havezathe De Mensinge in Roden die ik op mijn duimpje ken, al zijn er natuurlijk ook verschillen.
Wat licht ik er uit? In de salon stond een heel luxe antieke naaidoos op poten.
Dan moet ik mij bedapperen dat ik niet letterlijk door het lint ga dat voor de deuropening gespannen is.
Ik maakte wel een foto vanuit de deuropening: kijk nou hoe mooi!

Boven op de ruime zolder stonden een paar apparaten waar vroeger de was mee werd gestreken met een filmpje erbij waarop twee dames in dienstbode-kleding (denk aan Downton Abby) lieten zien hoe dat in zijn werk ging.
Dan ben je blij dat je nu leeft….

Gebreide kapers in de vitrine.

In de museumboerderij even verderop was een tentoonstelling van oude merklappen én er was een vitrine met bijzondere mutsen: kapers.
Een kaper is een muts of kap met een kraag er aan vast, die vroeger bij klederdracht hoorde. Soms van stof genaaid, maar soms dus ook gebreid of gehaakt. Meer weten? Hierbij een link naar meer informatie
Ik dacht: o leuk, ga ik maken, ik zoek wel even een patroontje op internet, maar dat viel tegen: ik heb nog niets gevonden.
Weet jij misschien iets? Wordt misschien vervolgd, maar misschien ook niet….

Op deze website schreef ik al eens eerder een blog over Verhildersum.
Nog even teruglezen?
14 mei 2018: over een tentoonstelling van ‘De Ploeg’ en de Textieldagen
30 mei 2016: over een uitje met De Havenstappers naar Leens
Meer informatie over de borg Verhildersum vind je hier.

In het voorjaar van 1944 moest Tekke Cruiming bijna dagelijks na sluitingstijd van zijn horlogezaak repartiewerk verrichten aan het uurwerk in te toren van de Nederlands Hervormde Kerk van Zuidhorn. In 1943 werd de eeuwenoude kerkklok door de Duitsers gevorderd vanwege het brons wat nodig was voor de oorlogvoering. Het uurwerk van de toren bleef wel en dus werd onderhouden en zo nodig gerepareerd door de klokkenmaker van het dorp. (Harm Werkman 72-73). In de toren had Tekke ondanks het verbod, toch een radio verstopt waarmee hij in de avond naar Radio Oranje luisterde. Er was hier een elektriciteitskabel en vanwege zijn goede reden kon hij ondanks de

De kerktoren van Zuidhorn.

avondklok (Sperzeit) toch ‘aan de klok werken’. Hij werkte niet alleen, samen met de dokter Berend Willem Kremer en notaris Reinder Reinders, vormde hij een communicatienetwerk in het dorp.
Deze drie mannen zorgden ervoor dat het laatste nieuws uit England bij het ondergrondse verzet terecht kwam. Op een gegeven moment raakte Zuidhorn opgeschrikt door electriciteitsuitval, waardoor de mensen bij kaarslicht de donkere nachten door moesten komen. Tekke had desondanks een manier gevonden om zijn communicatiewerk voort te zetten, namelijk aan de hand van accu’s. Maar hoe laad je deze accu’s op zonder elektriciteit? Door te fietsen op een oude fiets aangesloten op een accu? Precies! Thuis had de handige vakman een oude fiets aangesloten aan een accu, die werd opgeladen door te trappen. De kinderen (waaronder mijn oma), mochten om de beurt fietsen om de accu’s voor de radio in de toren op te laden. (H. Werkman 2002)

Pasfoto van Tekke op latere leeftijd.

Tekke maakte de bevrijding in mei 1945 mee, maar hield dit bijzondere verhaal na de oorlog voor zich en ging verder met zijn gemeenteraadswerk en horlogezaak. Er zijn veel verzetsverhalen en het verhaal van mijn overgrootvader heeft een gelukkig einde.
In het boek: Van bezetting tot bevrijding Zuidhorn 1940-1945 van Dr. Harm Veldman uit 2010 wordt zijn verhaal beschreven.
Hij wordt genoemd in een lijst van mensen die zijn erkend verzetswerkzaamheden te hebben verricht. (H. Werkman 75)

Als historicus en eventueel politicus in wording interesseert dit verhaal me erg, vooral de geweldloosheid van mijn overgrootvader inspireert me. Op 15 augustus 1945 gaf Japan zich officieel over, waarmee er een einde aan de Tweede Wereldoorlog kwam. Dit was echter wel na de enige inzet van nucleaire wapens in oorlogvoering ooit, met de bommen op Hiroshima en Nagasaki.
Laten we hopen dat er nooit meer zo’n groot conflict plaatsvind en vieren dat we meer dan 80 jaar in vrijheid leven.
Met de huidige geopolitieke situatie is dat wat mij betreft extra belangrijk.

Literatuur:

Toen fluisterde de toren van Zuidhorn: Over communicatie in bezet gebied – een tweeluik – H. Veldman, Zuidhorn, 4/5 mei 2002.

Van bezetting tot bevrijding Zuidhorn 1940-1945 Dr. Harm Veldman 2010 Profiel. 72-75.