Maand: augustus 2022 Pagina 1 van 3

Met schoonzus Ali (ook een Aaltje) heb ik jaarlijks een ‘dagje oude stad’ (ook wel Aaltje-dag genoemd).
Dit jaar bezochten we op 5 augustus geen stad maar de streek Westerwolde in Groningen.
Verrassend mooi daar. Gerard en ik waren daar al eens wezen fietsen, zie Kom, wij gaot d’r uut. uit november 2020.

Op het programma stonden twee dingen: Aaltjes-pad wandelen in Smeerling (bij Onstwedde) en het klooster in Ter Apel.
Nou….. eigenlijk drie dingen, want we begonnen om 09.30 uur met koffie en gebak op het terras van Van der Valk in Assen; dat duurde al langer dan verwacht (zoals altijd, want veel om bij te praten) zodat we om 11.52 uur de parkeerplaats in Smeerling opreden.
Aaltje is een meisje dat in 1786 werd geboren in Smeerling, een buurtschap tussen Onstwedde en Vlagtwedde.
Bij een verbouwing van een boerderij kwamen er onder het vloerzeil in een slaapkamer oude papieren tevoorschijn.
Het was een deel van een  kasboekje dat begint in 1773; er staan de dagelijkse uitgaven en inkomsten in van voogden voor hun ‘pupillen’: Aaltje en haar broertjes en zusjes, de  (half)weeskinderen van de Smeerlinger familie Hoisingh.

Smeerling is een dorp dat bestaat uit 8 boerderijen; samen vormen ze een beschermd dorpsgezicht.
Het kasboekje geeft een uniek doorkijkje in het dagelijkse leven in Westerwolde in die tijd; we liepen een deel van de wandeling die rondom de figuur Aaltje is uitgezet.
In de Ruiten Aa stonden we bij een oude koe-voorde, een doorwaadbare plaats in die rivier met een bedding van veldkeien; op een bruggetje konden we een QR-code scannen, dan hoorde je een deel van Aaltjes verhaal.
Op de afbeelding hiernaast zie je het logo van het project ‘Aaltjes Stee’, hierbij een link naar de website. 

Daarna gingen we lunchen in de boerderijtuin van ‘Gasterij Natuurlijk Smeerling‘.
Wat een sfeertje daar.
Als je op bovenstaande link klikt is de eerste foto die je ziet in de header van het tuin-terras: daar zaten wij in de middagzon!
Lekker broodje gegeten en genoten van de tuin en de geiten aan de andere kant van het hek.

Toen reden we naar Ter Apel.
We ‘krummelden’  langs oude bossen door het beekdal van de Ruiten Aa en we zagen mooie natuurgebieden.
We reden door dorpjes met namen als Veele, Jipsinghuizen, Ter Borg, Laude en Ter Haar en reden te langzaam langs mooie boerenerven en oude huizen.
Af en toe moest de auto even aan de kant voor opdringerige achterliggers.

In Ter Apel liepen we eerst om het oude klooster heen, daarna kochten we een kaartje en bezochten het museum.
Ik kocht ook een boekje: ‘Plattegrond en rondgang’, onze gids tijdens een tijdreis door vijf eeuwen kloostergeschiedenis.
We maakten kennis met de kloosterorde van de Kruisheren, liepen in hun voetsporen door de kruisgang, zagen in de sacristie waar hun geborduurde kerkgewaden bewaard bleven.
We namen een kijkje in de ziekenzaal (zie afbeelding rechts)*  en in één van hun cellen: sober, ontdaan van alle vormen van luxe. Als je uit de ramen keek zag je tekeningen van hoe de omgeving er rond 1600 uitzag.
Een liefhebber van geschiedenis herkent vast dit gevoel dat we regelmatig hadden: je stapt op een stenen traptrede die iets is uitgehold en denkt: “Hoeveel stappen zijn hier door de eeuwen heen op gezet?”
Er valt nog veel meer te vertellen, maar ik laat het hierbij.
Hou je van oude kerken en oude gebouwen dan moet je hierheen.
Hierbij een een link naar de website van het Klooster Ter Apel; neem eens een kijkje en neem vooral je (klein)kinderen mee: er is veel te zien en te beleven!

* Het verste stuk van de ziekenzaal is geschilderd….prachtig effect!
Klik op de afbeelding voor een vergroting.

Benieuwd wat we deden op voorgaande Aaltje-dagen?

Voor het tweede deel*  van het dagje ‘geschiedenis van Opa Vrieswijk’ hadden we ons opgegeven voor een stadswandeling in Coevorden met Peter.
Mijn vader is in 1932 geboren op het turfschip ‘Ebenhaëzer’  in de haven van Coevorden.
“Dat moet dan de turfhaven geweest zijn” zei Peter “daar kunnen we tijdens deze wandeling wel even heenlopen.”

Peter nam ons eerst mee naar het kasteel.
We hadden geluk: we konden er in. Het is tegenwoordig in gebruik als hotel en niet altijd te bezichtigen voor toeristen.
Ondertussen vertelde hij ons van alles over de geschiedenis van de stad.
Coevorden is de oudste stad van Drenthe, ontstaan bij een ‘coevoorde’ een doorwaadbare plek in een rivier waar boeren hun koeien naar de overkant konden drijven.
Het lag op een zandrug in het moeras van Bourtange en het was een strategische plaats op de weg van Münster naar Groningen.
Voor het Spaanse beleg in de 80-jarige oorlog werd de stad opnieuw ingedeeld en versterkt en groeide uit tot één van de sterkste vestingsteden van Europa.

We hoorden verhalen over de slag bij Ane (die in het kasteel was bekokstoofd door Rudolf van Coevorden), de list van de biezen matten over de wakken die Bommen Berend in 1672 in het ijs van de gracht had laten uithakken en hoe welkom de Fransen waren in de 18e eeuw in dit bolwerk van de patriotten.
We stonden stil bij het oude gemeentehuis waar het IJzerkoekenoproer uitbrak en hoorden verhalen over de ganzenmarkt en waarom die beesten zo belangrijk zijn in Coevorden. Op de foto links staan we bij het beeld van de ganzenhoedster.

En waar was opa Vrieswijk in dit verhaal?
Hij was er even bij het discutabele standbeeld van Van Heutz: hij had zich in de jaren 60 nog groen en geel geërgerd aan Relus ter Beek die dat beeld met verf had besmeurd.
En hij was er natuurlijk toen we aan het eind van de wandeling bij de oude turfhaven stonden.
Er lag nu maar één schip, maar ik weet uit zijn verhalen dat de schepen vroeger mannetje aan mannetje in de haven lagen, het was er altijd een drukte van belang.
De hele familie van mijn opa (Vrieswijk) en de familie van mijn oma (Pasveer)  was werkzaam in de turfwereld, dus in de haven kon je van schip naar schip lopen: naar je opa en oma of naar je oom en tante.

De stadswandeling sloten we af met een bezoek aan het Stedelijk Museum Coevorden, waar we o.a. de tentoonstelling ‘Helden van Coevorden’ bekeken.
Maar eerlijk gezegd… na zoveel informatie over het turfschip en de geschiedenis van de stad waren we wel moe; we hebben niet alle bordjes met teksten meer gelezen zeg maar.
We kochten een ijsje en reden toen nog even naar Emlichheim in Duitsland.
Daar verorberden we alle drie een traditionele Duitse ‘Schnitzel mit Pommes, Bratkartoffeln und Salat’.
Daar had opa vroeger ook heeeeel graag bijgezeten.
Bij het pilsje zei Cor: “Zum Wohl!”
Opa zou trots op hem zijn.

Meer weten over Coevorden?
Hierbij een link naar de website Stad Coevorden.
*Nieuwsgierig naar deel 1? Zie Schipperskind

Hieronder twee oude foto’s, genomen in de turfhaven van Coevorden. (klik op de foto’s voor een vergroting)
Links: drie generaties Vrieswijken: Cornelis, Andries en Kornelis.
Rechts: het kindje is mijn vader, de vrouw op de voorgrond is zijn tante Trijntje en op de achtergrond staat mijn oma Aaltje.
Ze poseren op de luiken van hun schip.

“Ken je het verhaal van Clemens en August?” vroeg gids Joop aan ons toen we op het turfschip in Dedemsvaart waren.
Nee, nooit van gehoord eigenlijk.
Wat volgde was een mooi verhaal, vandaag op mijn blog.

Rond 1830 had men veel arbeiders nodig bij het maken, verwerken en verschepen van turf.
Die arbeiders kwamen vaak uit Duitsland en ook Clemens en August  uit Mettingen (Westfalen) vonden werk in die sector.
Het was seizoensarbeid, dus na de zomer vertrokken ze weer naar Duitsland.
Om de turf heen ontstond in de loop van de jaren een heel netwerk van mensen die hun diensten aanboden: boeren die hun paard verhuurden voor het trekken van een schip, vrouwen die geld verdienden met het netjes opstapelen van turf en mensen die hielpen bij het inladen en uitladen van de turf.
Zo waren er ook vrouwen die aanboden om kleding te wassen en te verstellen voor de arbeiders.

Vlas

De vrouw die kleding van Clemens en August onder handen nam was onder de indruk van de stof waar die kleding van gemaakt was en wilde weten waar ze die stof vandaan hadden.
De jongens vertelden dat hun linnen kleding was gemaakt van vlas, een gewas dat in Westfalen veel werd verbouwd.
De wasvrouw in kwestie vroeg aan de mannen of ze voor haar een aantal van die lappen stof wilden meenemen als ze na de winter weer terug zouden komen voor het turfseizoen.
Dat gebeurde.
Wat een mooie stof.
En het was veel te weinig, want iedereen wilde wel van die stof.
Het jaar daarop namen ze linnen mee voor de familie en de buren van de wasvrouw en toen ging het hard.
In 1841 openden de broers een textielopslag in Sneek (Nederland) zodat ze minder vaak naar Duitsland hoefden te reizen om stoffen op te halen en niet veel later openden ze daar ook een winkel in confectiekleding.

De achternaam van de broers was Brenninkmeijer.
De eerste letters van hun voornamen gebruikten ze voor de naam van hun bedrijf: C&A.

Zo leuk kan geschiedenis zijn!

In augustus 2015 schreef ik een blog onder de titel ‘Schipperskind’
Het ging over een bezoek aan een turfschip in Dedemsvaart waarbij ik me realiseerde hoe het leven van mijn vader eruit zag in zijn kindertijd.
Dit weekend kwam neef Cor bij ons logeren. Hij is genoemd naar mijn vader en is benieuwd naar de familieverhalen.
Gerard en ik besloten hem een dagje geschiedenis (houdt hij van) aan te bieden met als thema ‘Opa Vrieswijk’: een bezoek aan een turfschip én een stadswandeling in Coevorden.
Er was wel een klein probleem: het museum waar het turfschip bij hoort (hierbij een link) is op vrijdag gesloten en wij wilden juist vrijdag de 19e op pad.
Toen ik telefonisch contact zocht met het museum trof ik een enthousiaste vrijwilliger die bereid was een deel van zijn vrije dag op te offeren voor een kleine rondleiding op het schip.

Het was heel bijzonder om rond te lopen op het schip en je te realiseren hoe het voor een jongetje van 7 geweest moet zijn om op zo’n schip te wonen.
Onze gids Joop vertelde over het schip, hoe de dingen allemaal heetten en ik vulde zijn verhaal aan met wat ik wist van wat mijn vader ons vertelde.
We stonden in het kleine keukentje (de kombuis) en zagen van daaruit de slaapkamer in het vooronder waar een vier volwassenen en een baby konden slapen. We zagen de kastjes met laadjes waarin werd gewoekerd met de beschikbare ruimte.
We liepen door het ruim waar de turf vanaf de wal werd ingegooid; de schippersvrouw en de kinderen stonden dan in het ruim om de turven netjes op te stapelen: dan kon er veel meer mee.
Joop liet ons een grote zaag zien: hij vertelde dat dat een ijszaag was waarmee het ijs werd stukgemaakt om de boot heen, want anders zou het ijs (dat immers uitzet) het schip beschadigden.
Mijn vader vertelde dat hij ooit een poosje in ‘De Krim’ naar school moest, omdat hun schip daar was vastgevroren tijdens een strenge winter.
Hij had het daar helemaal niet leuk gehad “In De Krim heb ik leren vechten” zei hij daar later over.
Ik was benieuwd of er ook een ‘zeel’ aan boord was: ik werd op mijn wenken bediend. Zo’n turfschip werd vroeger voortbewogen door paarden die over het jaagpad liepen, maar als je je geen paard kon veroorloven, werd dat ook door mensen gedaan met een zeel. Mijn oma deed dat voornamelijk, maar als het schip eenmaal voer, dat mochten de grote kinderen dat ook doen.

een zeel

Mijn vader vond dat destijds fantastisch: dan mocht hij van boord!
Hij was het dus ook pertinent niet eens met mensen die vonden dat dat kindermishandeling was, hij had het beleefd als grote vrijheid.

Zie je ons staan op die boot? Al vertellend haalden we een stukje familiegeschiedenis naar boven.
Voor mij minstens zo waardevol als voor Cor.
Van het hele schippersgebeuren heb ik zelf niets meer meegekregen: opa en oma gingen in de oorlog aan wal en verkochten hun schip.
Wel heb ik van opa Vrieswijk de tekst van een schipperslied gekregen; het is geschreven door Geert Teis op de melodie van ‘de Lorelei’*.
De titel is ‘de Knaolster Lorelei’.
Speciaal voor deze website heb ik zelf een versie van het lied opgenomen, hierbij een link.

Voor mensen die de streektaal niet machtig zijn:
daip = kanaal
onderliefie =  een soort hemdje
badde = brug

*De Lorelei is een 132 meter hoge rots langs de Rijn tussen Koblenz en Wiesbaden, waar veel schepen zijn verongelukt door een gevaarlijke stroming.
Volgens een sage zou boven op de rots een zingende nimf met gouden haren zitten die met haar gezang de schippers afleidde, waardoor ze tegen deze rots voeren.
Meer weten over het lied of de tekst bij mijn gezang hebben? Hierbij een link naar een artikel hierover op de website ‘de Verhalenbank’.